Chương 56: Mike Wallace (Phần 1) Kể từ sau biến cố ngày 19 tháng 8, Yanayev chưa bao giờ cảm thấy nhẹ nhõm như lúc này. Ông đã trấn áp thành công những phần tử dân tộc chủ nghĩa bất ổn và các nhà tự do cực đoan, phá tan âm mưu lật đổ cùng vòng vây kinh tế của các thế lực thù địch phương Tây, đồng thời nắm chắc quyền chỉ huy tối cao trong quân đội. Liên Xô một lần nữa trở thành khối liên minh bền vững trong mắt đồng minh, đế chế đáng sợ trong mắt kẻ thù, và thế lực bá quyền khiến các nước láng giềng kính nể. Còn Yanayev thì trở thành "nhà độc tài tàn bạo" trong mắt giới trí thức, bị đặt ngang hàng với Stalin. Nhà độc tài? Chỉ cần có thể cứu đế chế đang trên bờ vực tan rã này, mang lại cuộc sống tốt hơn cho nhân dân, thế là đủ. Những thứ tự do dân chủ đó có tác dụng gì? Có thể dùng để ăn no hay làm lương thực tinh thần? Yanayev chưa bao giờ tin vào những thứ nhảm nhĩ đó. Những toan tính mệt mỏi trong nhiều tháng qua đã mang lại cho Liên Xô một thời kỳ ổn định tạm thời. Yanayev định tận dụng khoảng thời gian này để đẩy mạnh cải cách chính trị và kinh tế, tận dụng thời gian nghỉ ngơi ngắn ngủi để khôi phục sức mạnh tổng hợp. Nhân dịp nghỉ ngơi hiếm hoi, Yanayev đã đến biệt thự nghỉ dưỡng của Tổng thống ở Biển Đen, nơi ông có thể đối mặt với biển cả và tận hưởng những khoảnh khắc thư thái ngắn ngủi. Yanayev nằm trên ghế dài, tận hưởng hơi ấm của nắng vàng biển xanh, thay vì phải vắt óc suy nghĩ cách bảo vệ bản thân và loại bỏ đối thủ trên bàn chính trị đầy mưu mẹo. Ông cầm ly rượu lên nhấp một ngụm rồi tự nói: "Thật hiếm khi tôi được tận hưởng sự yên bình như thế giới này, thay vì luôn phải đề phòng tay mình đặt trên nút bấm." Song song với việc giải quyết các vấn đề quốc tế, Yanayev không hề lơi lỏng tình hình trong nước. Ông tận dụng mọi cơ hội để đoàn kết và xây dựng hình ảnh một lãnh tụ vĩ đại trong lòng nhân dân, khiến người dân Liên Xô tin rằng ông là người có thể đưa đất nước vượt qua khó khăn. Không phải Yanayev muốn trở thành nhà độc tài, mà là một quốc gia với nền văn hóa phức tạp và đa dạng như Liên Xô vốn cần một nhà lãnh đạo mạnh mẽ. **Việc từ bỏ quyền lực tập trung lúc này tương đương với tự phá hủy Vạn Lý Trường Thành.*** Thà ông trở thành "nhà độc tài tàn bạo" trong giới trí thức, còn hơn là kẻ có tội trong lịch sử khiến Liên Xô tan rã. *[Ghi chú: *Vạn Lý Trường Thành ở đây là hình ảnh ẩn dụ cho thế phòng thủ vững chắc của đất nước]* Vì vậy, trong khoảnh khắc thư giãn hiếm hoi, ông đã triệu tập Surkov – người vừa được bổ nhiệm làm Bộ trưởng Bộ Tuyên truyền – đến biệt thự riêng của Tổng thống và tiết lộ một kế hoạch của mình. "Mời Mike Wallace – phóng viên dẫn chương trình tin tức của Đài CBS – đến phỏng vấn Tổng Bí thư?" Nghe kế hoạch của Yanayev, Surkov cảm thấy hơi khó hiểu. Anh nói thêm: "Tại sao lại là Mike Wallace? Ông ta không phải là một nhà báo phương Tây sao? Nếu muốn phỏng vấn, Đài Truyền hình Moskva của chúng ta cũng có những người dẫn chương trình xuất sắc chứ không cần phải đặc biệt mời nhà báo phương Tây." "Không, không, đồng chí Surkov. Nhà báo Wallace là một nhà báo chuyên nghiệp xuất sắc. Ông đã từng phỏng vấn nhiều chính trị gia nổi tiếng, ví dụ như Tổng công trình sư thiết kế cải cách mở cửa của phương Nam [ám chỉ Trung Quốc]. Bảy đời Tổng thống Mỹ cũng đã từng đối mặt với những câu hỏi sắc bén và sâu sắc của ông." Yanayev còn có ý đồ khác. Wallace là một nhà báo thích đi ngược lại chính sách của Mỹ. Chắc hẳn trong các bức biếm họa chính trị Mỹ, hình ảnh của Yanayev là một Sa hoàng đội vương miện vàng, khoác áo choàng đỏ, tay cầm quyền trượng. Đây cũng là một trong những cách mà phe đối lập trong nước sử dụng để tuyên truyền và tấn công Đảng Cộng sản Liên Xô đang cầm quyền. Nếu Yanayev có thể phá vỡ cục diện này, khiến đối thủ phải ca ngợi mình, thì đó sẽ là một đòn nặng giáng vào những "người Mỹ tinh thần" sùng bái phương Tây. Surkov ngồi cạnh Yanayev, hỏi nhẹ: "Nói thì như vậy, nhưng nếu trong cuộc phỏng vấn xảy ra bất kỳ tình huống nào ngoài tầm kiểm soát của chúng ta thì sẽ rất phiền phức. Ví dụ như ông ta đặt ra những câu hỏi khó trả lời, Tổng Bí thư sẽ làm thế nào?" "Ý đồng chí là nếu ông ta hỏi về việc quân đội giới nghiêm trong biến cố ngày 19 tháng Tám, về cái chết của Gorbachev hay vụ ám sát Yeltsin, tôi nên trả lời thế nào cho khéo phải không?" Yanayev trả lời thẳng thừng. Đây cũng là điểm khiến Surkov đau đầu nhất. Anh nhíu mày, nói nhỏ: "Vâng, vấn đề này dù Tổng Bí thư trả lời thế nào cũng sẽ có phần không phù hợp." Yanayev nhấp một ngụm rượu. Ông nhìn những ngọn sóng trắng xóa đập vào những tảng đá lởm chởm dọc bờ biển. Tiếng sóng vỗ giúp Yanayev thư giãn thần kinh, khiến suy nghĩ của ông dần trở nên rõ ràng. Ông đặt ly xuống, nghiêng người nói với Surkov: "Đồng chí hiện đang là Bộ trưởng Tuyên truyền, một người nhanh trí. Hãy tập hợp tất cả những người đó lại, liệt kê tất cả những câu hỏi mà Wallace có thể đặt ra, sau đó thiết kế những câu trả lời phù hợp. Như vậy, dù đối phương có đặt ra câu hỏi sắc bén nào, chúng ta cũng có thể tìm cách đối phó." Vì Yanayev đã ra lệnh, Surkov đành phải nhận nhiệm vụ khó nhằn này. Anh triệu tập các giám đốc văn phòng của Bộ Tuyên truyền và tìm một số người nhanh trí để ứng phó. Mặc dù chủ đề nhạy cảm, Yanayev vẫn trao cho họ đủ quyền ngôn luận, để họ thoải mái nghĩ ra những câu trả lời bay bổng cho ông xem qua, hy vọng họ có thể đưa ra một bộ giải pháp đủ tốt. Vài ngày sau, Surkov tập hợp các tinh anh trong giới báo chí và Bộ Tuyên truyền trong một văn phòng để họp, nội dung là thu thập câu trả lời cho những câu hỏi mà nhà báo phương Tây có thể đặt ra. "Câu hỏi đầu tiên: Tổng thống Yanayev nghĩ thế nào về việc phương Tây cho rằng Liên Xô thiếu không khí dân chủ? Và khi người dân phản đối chính sách của ông, ông sẽ làm gì?" Nhân viên Văn phòng Tuyên truyền đọc to từng chữ những câu hỏi do chính Tổng thống viết ra, đồng thời đầu óc nhanh chóng suy nghĩ tìm câu trả lời. Nếu là trước đây, sẽ không ai dám hỏi Tổng Bí thư Liên Xô những câu hỏi "đại nghịch bất đạo" như thế này, chỉ có những nhà báo phương Tây đứng ngoài cuộc mới dám đặt những câu hỏi sắc bén như vậy. "Chúng ta có thể khai thác khía cạnh cải thiện đời sống nhân dân. Ngay cả khi Liên Xô hiện tại không thể trao cho quần chúng quyền ngôn luận đầy đủ như nền dân chủ kiểu Mỹ, nhưng việc chúng ta nỗ lực cải thiện đời sống nhân dân cũng là một điểm sáng." Giám đốc Văn phòng Markov trả lời một cách thận trọng. Vì cấp trên trực tiếp Surkov đang ngồi ngay bên cạnh, Markov liếc nhìn và thấy đối phương không có phản ứng khó chịu nào nên tiếp tục: "Chúng ta nên để người dân Liên Xô thấy được quyết tâm của chúng ta trong việc làm cho Liên Xô tốt đẹp hơn. Như vậy khi đưa tin sẽ có sức thuyết phục hơn với công chúng." "Câu hỏi thứ hai: Ngài nghĩ thế nào về biến cố ngày 19 tháng Tám? Về việc Yeltsin và Gorbachev không được tổ chức quốc tang? Phải chăng các nhà lãnh đạo Liên Xô không thể thoát khỏi cái vòng luẩn quẩn lên nắm quyền bằng đảo chính? Rốt cuộc Khrushchev, Brezhnev hầu như đều lên sân khấu lịch sử bằng những thủ đoạn chính trị không mấy vẻ vang. Tại sao không thể như Tổng thống Mỹ, được nhân dân bầu lên để trở thành vị lãnh tụ được kính yêu nhất?" Lúc này không ai dám lên tiếng. Câu hỏi này quá nhạy cảm, giống như phơi bày những bí mật bẩn thỉu trong lòng người ta ra trước thế giới, chắc chắn không ai có thể chấp nhận được. "Chúng ta phải trả lời thế nào đây..." Markov nuốt nước bọt, nói một cách bất lực.